احکام فقهی بانکداری بدون ربا
دکتر سیدعبّاس موسویان
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
http://mebank.ir/index.aspx?siteid=1&pageid=3268
فهرست مطالب
مقدمه
فصل اول: کلیات و مفاهیم
پیدایش بانکداری
تعریف بانک
نقش اقتصادی بانک‌ها
1. رونق مبادلات تجاری
2. تجهیز و تخصیص بهینه منابع
3. اجرای سیاست‌های پولی
اهمیت بحث از مسائل بانکداری
فصل دوم: ربا و بهره بانکی در اسلام
مدرک حکم تحریم ربا
وضعیت اقتصادی جزیرةالعرب در عصر تشریع
ماهیت ربای عصر تشریع
ربا در قرآن مراحل تشریع حرمت ربا
نقد و بررسی نظریة تحریم تدریجی ربا
ربا در سنّت
1. ربا از گناهان کبیره است
2. رباخواری، بدترین شغل
3. ربا امری پیچیده
4. حیله برای رباخواری
5. عقوبت رباخوار
6. حرمت شهادت و کتابت ربا
7. علت تحریم ربا
انواع ربا
1. ربای قرضی
2. ربای معاملی
ربا و دیدگاه‌های جدید
1. اختصاص ربا به زیاده برای تمدید مدت
2. اختصاص ربا به زیاده فاحش
3. اختصاص ربا به زیاده در قرضهای مصرفی
4. تفاوت ماهوی ربا و بهره
5 .اختصاص ربا به بهرة بانکهای خصوصی
6. ربا ضرورت اقتصادی عصر حاضر
فصل سوم: ماهیت فقهی معاملات بانکی در بانکداری بدون ربا.
1. تجهیز منابع پولی
1/1. حساب جاری (قرضالحسنه)
2/1. حساب پسانداز (قرضالحسنه)
3/1. سپردههای سرمایهگذاری مدتدار
2. تخصیص منابع پولی
1ـ2. قرضالحسنه
2ـ2. قراردادهای مبادلهای
3ـ2. قراردادهای مشارکتی
4ـ2. سرمایهگذاری مستقیم
ویژگیهای شیوههای تخصیص منابع و اعطای تسهیلات در بانکداری بدون ربای ایران
3. خدمات بانکی
1/3. دریافت و پرداخت قبوض
2/3. حوالهجات بانکی
3/3. ضمانتنامه بانکی
4/4. گشایش اعتبارات اسنادی
5/3. وصول اسناد و بروات
6/3. صندوق امانات
7/3. وکالت و وصایت
4. خرید و فروش اوراق بهادار
5. خرید و فروش ارز و سکه
6. سرمایهگذاری مستقیم
فصل چهارم: اعتبار در حساب جاری در بانکداری بدون ربا
ضرورت وجود تسهیلات اعتبار در حساب جاری
ماهیّت فقهی اعتبار در حساب جاری در بانکداری متعارف
راهکارمنتخب بانک مرکزی ایران (خرید و فروش دین )
مبنای فقهی راهکار خرید و فروش دین (تنزیل)
مبنای حقوقی راهکار خرید و فروش دین (تنزیل)
شیوة عملیاتی راهکار خرید و فروش دین (تنزیل)
مشتریان اعتبار در حساب جاری تنزیلی
دستورالعمل اجرایی اعتبار در حساب جاری تنزیلی
محدودیت‌های راهکار خرید و فروش دین (تنزیل)
فصل پنجم: کارت‌های اعتباری در بانکداری بدون ربا
کارت‌های اعتباری در بانکداری متعارف
تعریف کارت اعتباری
عناصر تشکیل‌دهندة کارت‌های اعتباری
کیفیت معامله با کارت‌های اعتباری
عواید صادرکنندگان کارت‌های اعتباری
تحلیل فقهی معامله با کارت‌های اعتباری
راه‌حل‌های فقهی استفاده از کارت‌های اعتباری در بانکداری بدون ربا
1. طراحی کارت اعتباری براساس قراردادهای بیع و حواله و جریمة تأخیر تأدیه
2. طراحی کارت اعتباری براساس قراردادهای بیع و جعاله و جریمة تأخیر تأدیه
3. طراحی کارت اعتباری براساس قراردادهای بیع نسیه، ضمانت و وکالت
4. طراحی کارت اعتباری براساس خرید و فروش وکالتی
5. طراحی کارت اعتباری براساس قرارداد فروش وکالتی
6. طراحی کارت اعتباری براساس قراردادهای بیع نسیه و حواله
7. طراحی کارت اعتباری براساس بیع نسیه و خرید دین (تنزیل)
فصل ششم: جریمه و خسارت تأخیر تأدیه در بانکداری بدون ربا
مسئلة تأخیر تأدیه در قوانین ایران
1. قوانین قبل از انقلاب اسلامی
2. قوانین بعد از انقلاب
3ـ موافقت مجمع تشخیص مصلحت با توسعة دریافت جریمة تأخیر تأدیه توسط بانک‌ها
جمع‌بندی قوانین و مقرّرات ایران دربارة خسارت تأخیر تأدیه
مستندات فقهی قوانین
1ـ جواز دریافت جریمة تأخیر تأدیه به صورت شرط ضمن عقد
2ـ جواز دریافت خسارت تأخیر تأدیه برای دارندگان چک به اندازة نرخ تورّم
3ـ جواز دریافت خسارت تأخیر تأدیه به اندازة نرخ تورّم
فصل هفتم: بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
ابزارهای سیاست پولی در بانکداری بدون ربای ایران
آئین نامه فصل چهارم قانون عملیات بانکی بدون ربا (تصویب نامه شماره 88526 هیأت وزیران)
مقایسة ابزارهای سیاست پولی در بانکداری بدون ربا و بانکداری متعارف
1. تغییر نرخ ذخیرة قانونی
2. تغییر نرخ تنزیل مجدّد
3. عملیات بازار باز
4. کنترل کمّی اعتبارات
5. کنترل کیفی اعتبارات
بررسی فقهی بانک مرکزی و فعالیت‌های آن در بانکداری بدون ربا
مرحله نخست: جواز نظارت، کنترل و هدایت نظام بانکی توسط بانک مرکزی
مرحلة دوم: ماهیّت فقهی فعالیت‌های بانک مرکزی
ماهیّت فقهی ابزارهای سیاست پولی
1. ماهیّت فقهی سپردة قانونی و تغییر نرخ آن
2. ماهیّت فقهی عملیات تنزیل مجدد و تغییر نرخ آن
3. ماهیّت فقهی عملیات بازار باز
4. ماهیّت فقهی کنترل کمّی و کیفی تسهیلات
فصل هشتم: پیوست‌ها
پیوست 1ـ قانون عملیات بانکی بدون ربا
فصل اول: اهداف و وظایف نظام بانکی در جمهوری اسلامی ایران
فصل دوم: تجهیز منابع پولی
فصل سوم: تسهیلات اعطایی بانکی
فصل چهارم: بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و سیاست پولی
فصل پنچم: متفرقه
پیوست 2ـ آیین نامة موقّت تنزیل اسناد و اوراق تجاری (خرید دین)
مجوّزشورای نگهبان برای تسهیلات اعطایی بانک‌ها در قالب خرید دین
پیوست 3ـ نظر شورای نگهبان دربارة جریمة تأخیر تأدیه
پیوست 4 - استفتائات بانکی
منابع و مآخذ
متن کامل در :