یادداشتهای قاسم بهرامیان

💠 آیا شرط افتتاح حساب برای پرداخت وام اشکال شرعی دارد؟

بانک ملی برای اعطای وام اربعین 1402 اعلام کرده می بایست افتتاح حساب به مبلغ 25 میلیون ریال انجام شود. آیا این کار اشکال شرعی دارد؟

به طور کلی فارغ از اشکالات شرعی احتمالی، مسدود کردن بخشی از مبلغ تسهیلات، خلاف مقررات اعلامی بانک مرکزی است و گویا بانک ملی میخواسته این را دور بزند و تبدیل کرده بود به سپرده گذاری این مبلغ قبل از اعطای تسهیلات و مسدود شدن این مبلغ تا زمان تسویه تسهیلات، نه اینکه بخشی از تسهیلات 10 میلیونی را مسدود کند، هر چند در عمل به هر حال 7.5 میلیون نقدینگی دست مردم رو می گرفت.

اما در آخرین اطلاعیه بانک مرکزی در 18 مرداد، مدت زمان مسدودی تغییر کرده و تا زمان اعطای تسهیلات اعلام شده است، یعنی هنگام اعطای وام، مبلغ 2.5 میلیون قابل برداشت است.

طبق این آخرین تغییر، این اعلام لزوم سپرده گذاری 2.5 میلیون، در حقیقت شرط ضمن اعطای تسهیلات نیست، زیرا در حال حاضر که کسی این حساب را باز می کند و این مبلغ را سپرده می کند، هنوز اعطای تسهیلاتی انجام نشده است، بلکه بانک اعلام کرده است صرفا درخواست اعطای تسهیلات کسانی را بررسی می کند که این افتتاح حساب با این مبلغ را داشته باشند.

بعد از اعطای تسهیلات هم که بر اساس اطلاعیه اخیر، دیگر مسدودی ای وجود ندارد.

❗️اما آیا همان شرط قبلی یعنی «مسدودی مبلغی تا زمان تسویه»، اشکال شرعی داشت؟

🔹اولا، با این شرط، تسهیلاتی که بانک می دهد ربوی نمی شود، زیرا این تسهیلات، در قالب عقد بیع مرابحه است و گویا در ضمن یک عقد بیع(خرید و فروش)، لزوم سپرده گذاری این مبلغ، شرط ضمن عقد شده است و شرط ضمن عقد قرض نیست تا باعث ربوی شدن تسهیلات اعطایی بانک گردد.

🔸ثانیا، از جانب سپرده گذار(درخواست دهنده تسهیلات) هم قرض ربوی اتفاق نمی افتد، زیرا اینگونه نیست که شخص این مبلغ 2.5 میلیون را به بانک قرض دهد و ضمن آن شرط کند که به من باید وام بدهی تا قرض ربوی باشد؛ به دو دلیل:

1- شرطی از طرف مردم به عنوان سپرده گذار مطرح نیست، بلکه چون بانک اعلام کرده من تسهیلات را به کسانی پرداخت می کنم که این سپرده را داشته باشند، مردم این سپرده گذاری را به امید دریافت این تسهیلات انجام داده اند و الا بانک هیچ الزام حقوقی و قانونی به پرداخت تسهیلات ندارد و در قرارداد افتتاح حساب هم هیچ شرط ضمن عقدی در این خصوص وجود ندارد، ولی به هر حال، اطمینان مردم به عملکرد و اعتبار بانک، آنها را ترغیب به انجام این کار می کند.

2- حساب افتتاح شده برای وام اربعین، حساب سپرده کوتاه مدت است و نه حساب قرض الحسنه.

و ماهیت حساب کوتاه مدت مانند حساب های بلند مدت سرمایه گذاری، «وکالت» است، یعنی شخص به بانک وکالت می دهد سپرده او را همراه با دیگر سرمایه های بانک، در عملیات مختلف بانکی قانونی و شرعی مختلف به کار گیری کند و سود حاصل شده از این عملیات را (متناسب با مبلغ و مدت زمان این سپرده)، پس از کسر حق الوکاله بانک به او بپردازد. بحث سود علی الحساب و سود قطعی در این سپرده ها، و وضعیت بسته شدن حساب در میانه سال مالی، بحث مفصلی است که موضوع این یادداشت نیست.

حال، اگر سپرده گذار، ضمن این عقد «وکالت»، شرط ضمن عقدی را مطرح کند مبنی بر اعطای تسهیلات توسط بانک(که این شرط هم البته نیست هنگام افتتاح حساب)، شرط ضمن قرض محقق نشده تا باعث ربا شدن این سپرده گذاری شود، چون ربای قرضی یعنی شرط زیاده ضمن عقد قرض، در حالی که اینجا، عقد وکالت است.

✅ در صورت سوال و ابهام، به آیدی @bahramian_gh در ایتا یا بله پیام بدهید.