یادداشتهای قاسم بهرامیان

گفتارهایی از دکتر سعید جلیلی - 1

«دین همه دین است»؛ از وجوه فردی دین غافل نشویم

[در جمع فعالان فرهنگی-اجتماعی ]

v   بعضی‌ها دین را گزینشی انتخاب می‌کنند. مقداری را خوششان می‌آید و مقداری را خوششان نمی‌آید. یک عده بحث دین حداقلی و حداکثری را مطرح می‌کنند. دین وجوه اجتماعی هم دارد و از کسانی که فقط به دین فردی قائلند، ایراد می‌گیریم که دین و خیلی از دین را نفهمیدند و متوجه نشدند.

v   اما یک آسیب دیگر هم هست که از آن طرف هم دین همه دین است. دین فقط وجوه اجتماعی نیست، وجوه فردی هم دارد و اتفاقاً خیلی از حرکت‌ها که شما می‌بینید استمرار پیدا نمی‌کند، ریشه پیدا نمی‌کند و عمق نمی‌یابد. این به خاطر این است که در خود فرد، دین ریشه ندوانده است و بعد می‌خواهد اجتماعی بشود. طبیعتاً وقتی که این ریشه در خود فرد ایجاد نشود در بحث‌های اجتماعی‌اش هم خیلی زود و به اندک چیزی سرد می‌شود، یخ می‌شود، پژمرده می‌شود، به یک باد هم می‌بینی کنار زده می‌شود، یخ می‌شود و سرد می‌شود.

v   کسانی به صورت صادق، مستمر و عمیق و ریشه‌دار دین را در وجوه اجتماعی پیش بردند که به لحاظ فردی هم قوی بودند و از این موضوع غافل نشدند. این آسیب است که یک عده از این طرف می‌افتند و یک عده از آن طرف.

در طول تاریخ عارف زیاد داشتیم، اما هیچکدام امام خمینی نشد

v   در طول تاریخ خیلی عارف داشتیم، اما هیچکدام امام خمینی نشد. کسی که دین را بیاورد در صحنه اجتماع نبود. خیلی‌ها بودند که بر مبنای وجوه اجتماعی دین در عرصه‌های مختلف وارد شدند، ولی نتوانستند کاری از پیش ببرند. دلیل این بود که امام قبلا دین را در خودش بسیار عمیق کرده بود، توانست شکل دهد و جلو رفت.

v   در مورد امام گفته شده که نماز شبش ترک نشد، ۱۵ سال زیارت جامعه‌اش ترک نشد. این مال زمان قبل حکومت است، زمان حکومت هم همین طور بود. امام مثلا مقید بود زیارت عاشورایش را بخواند؛ با صد لعنش هم بخواند. این جنبه‌ها هم بود.

v   همین دین که می‌گوید باید فلان کار اجتماعی را انجام بدهید، همین دین هم می‌گوید باید فلان کار عبادی و فلان اعمال را باید انجام بدهید. عاملان دین اجتماعی هم همین افرادند و این افراد اگر نتوانند خودشان در عرصه‌ها و بحث‌های فردی موفقیت داشته باشند، طبیعتاً آن موفقیت لازم را در عرصه‌ی اجتماعی نخواهند داشت.

در مسجد فعالیت اجتماعی می‌کنیم؛ اما نماز اول وقت نمی‌خوانیم

v   مثلا سال‌های ۶۰ که فعالیت‌های انقلابی در مساجد زیاد بود و خوب هم بود، بعضی افراد آخر شب می‌آمدند و می‌گفتند خوب حالا نماز مغرب و عشاءمان را هم بخوانیم. می‌گفتند ما که کار انقلابی می‌کنیم و توی مسجد هستیم دیگر حالا اگر نمازمان را هم ۳ ساعت بعد از اذان بخوانیم عیبی ندارد دیگر! هر دوتایش آسیب هست.

v   دین همه دین است در همه شمول. شمول فردی، شمول اجتماع، امور عبادی و امور اجتماعی. جمع بین اینهاست که آن الگو‌ها را درست می‌کند. در زمان ما کسی مثل حضرت امام بود و البته ائمه هم نمونه کامل این بحث‌ها هستند.

v   شما در تاریخ می‌بینید که امام سجاد (ع) داشند زیارت می‌کردند، در طواف حج بودند. یکی از همان‌هایی که در کربلا حضرت را تنها گذاشته بودند، آمد به امام سجاد کنایه زد و گفت: «آمدی حج، جهاد را‌‌ رها کرده‌ای؟!» و گفت آیا نشنیدی که قرآن می‌فرماید: «ان الله اشتری من المومنین…» امام سجاد (ع) فرمودند خب آن را هم ما شنیده‌ایم. اما یک آیه هم بعدش دارد. آن آیهٔ بعدش را هم بخوان چه کسانی؟! می‌فرمایند آیه‌ی بعدش این است «التائبون العابدون و…». این‌ها وقتی ارزشمند است که آن جنبه‌های دیگر هم باشد.

خدا کند تک بعدی نشویم

v   خدای ناکرده پرداختن به عرصه‌های دیگر ما را تک بعدی نکند. اگر حرکت‌های اجتماعی دینی ما مبتنی بر این مبانی نباشد باعث می‌شود که شما توفیقات عبادی‌تان هم کم بشود. خیلی وقت‌ها می‌شود که آدم می‌گوید امشب بریم حرم، امشب دعایی بخوانیم، نمازی بخوانیم و… بعد می‌بینیم نشد. می‌گوییم امروز خسته بودیم که خوابیده بودیم. ولی بعضی وقت‌ها می‌بینیم ظهر خوب خوابیده‌ایم که امشب فلان حرکت عبادی را انجام بدهیم، ولی باز بعد می‌بینیم این توفیق را پیدا نمی‌کنیم. سرحال هستیم سریال می‌بینیم حرف می‌زنیم و… سرحالیم، اما به محض اینکه می‌خواهیم شروع کنیم خواب‌مان می‌گیرد. این یک حالت فیزیکی تنها نیست که بگوییم ناشی از کم خوابی یا اینجور چیزهاست.

آسیب‌شناسی امام سجاد از نداشتن حال دعا

v   امام سجاد (ع) دقیقاً همین جمله را در دعای ابوحمزه می‌گویند خدایا هروقت خودم را بسیج کردم و آماده کردم خودم را که حالا بتوانم دعایی را بخوانم بعد یک دفعه خوابم گرفت و حالت من رفت. در این دعا شروع می‌کنند به آسیب‌شناسی که چرا حالت خواب پیش می‌آید در صورتی که همه شرایط پیش آمده است. در آنجا حدود ۱۰ تا دلیل می‌آورند که شاید که این بود که اینگونه شد، این بود که اینگونه شد. «لعلک رایتنی مجالس البطالین» می‌گوید که نکند که تو من را یک کسی دیدی که خوب بالاخره در جلسات «بطالین» که به بطالت می‌گذرد بوده‌ام که آثار وضعیشان این بوده است. «لعلک رایتنی مستخلفا لامرک» «لعلک رایتنی فی الکاذبین» پس چنین شد. بعضی وقت‌ها بعضی رفتار‌ها شده که بعد آن آثار بر آن مترتب شده و بعد یک دفعه آن حالت از شما گرفته می‌شود علی رغم اینکه خودتان را بسیج می‌کنید، آماده می‌کنید و….

فریادهای امام خمینی انعکاس ناله‌های شبانه امام است

v   این جمله شهید دیالمه خیلی مهم است که گفت: «فریادهای امام خمینی انعکاس ناله‌های شبانه امام است» شما ببیند اگر امام فریاد می‌کند, ریشه در ناله‌های شبانه دارد که این فریاد از درونش بیرون می‌آید. همین طور راحت نیست. خیلی‌ها فریاد می‌زنند هر فریادی اثرگذار نیست. ان شاءالله خداوند به همه ما نیز این توفیقات را هم بدهد.